Chất thải nguy hại là thách thức lớn đối với môi trường và sức khỏe con người, phát sinh từ công nghiệp, nông nghiệp, y tế và sinh hoạt hàng ngày. Biết cách nhận diện, phân loại và áp dụng phương pháp xử lý phù hợp giúp bảo vệ môi trường, đảm bảo tuân thủ pháp luật và nâng cao uy tín doanh nghiệp.
Chất thải nguy hại là gì?
Chất thải nguy hại (CTNH) là loại chất thải ở dạng rắn, lỏng, khí hoặc dạng khác, phát sinh trong quá trình sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt, chứa các đặc tính nguy hiểm như dễ cháy, dễ nổ, ăn mòn, lây nhiễm, độc hại hoặc có khả năng gây nguy hiểm cho môi trường và sức khỏe con người. CTNH phải được phân loại, thu gom và xử lý riêng biệt, không được trộn lẫn với chất thải thông thường.
Các chất thải phải được phân loại, thu gom
Đặc điểm của CTNH là chỉ cần một lượng nhỏ cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng. Chính vì vậy, nhận diện, quản lý và lưu trữ chứng từ chất thải nguy hại là yêu cầu bắt buộc với mọi cơ sở sản xuất, kinh doanh. Việc tuân thủ đúng quy trình xử lý và đầy đủ chứng từ không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giúp doanh nghiệp tránh rủi ro pháp lý, nâng cao uy tín và thể hiện trách nhiệm với cộng đồng.
Các nguồn phát sinh chất thải nguy hại phổ biến
Chất thải phát sinh từ nhiều hoạt động của con người và mỗi nguồn lại có đặc trưng riêng về loại và mức độ nguy hiểm. Ngành công nghiệp được xem là nguồn phát sinh CTNH lớn và ổn định nhất. Các cơ sở sản xuất hóa chất, luyện kim, chế biến gỗ, nhuộm, xi mạ hay sản xuất thuốc bảo vệ thực vật thường tạo ra dung môi, xỉ kim loại nặng, sơn thải, mùn cưa tẩm hóa chất. Những chất này nếu không quản lý đúng cách dễ gây ô nhiễm đất, nước và không khí.
Trong nông nghiệp, chất thải nguy hại bao gồm phân bón hóa học, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ và bao bì chứa hóa chất bảo vệ thực vật đã qua sử dụng. Các cơ sở y tế cũng là nguồn phát sinh CTNH đáng kể. Bệnh viện, phòng khám tạo ra kim tiêm, gạc bông y tế nhiễm bệnh, dược phẩm hết hạn hoặc thuốc độc tế bào. Các chất này không được thu gom và xử lý đúng quy chuẩn, chúng dễ thấm vào đất và nguồn nước, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái và sức khỏe con người.
Vỏ thuốc trừ sâu không được thu gom xử lý
Ngoài ra, hoạt động thương mại và sinh hoạt hàng ngày cũng tạo ra các loại CTNH như pin, bóng đèn huỳnh quang, thiết bị điện tử cũ, bao bì hóa chất gia dụng. Những chất này cũng cần được lưu giữ riêng và xử lý theo hướng dẫn, nếu không sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống xung quanh.
Phân loại các loại chất thải nguy hại phổ biến
Chất thải được phân loại dựa trên tính chất nguy hiểm, từ đó giúp xác định phương pháp thu gom, lưu giữ và xử lý phù hợp. Theo TCVN 6706:2009, CTNH thường được chia thành các nhóm chính, được liệt kê trong danh mục chất thải nguy hại gồm chất dễ cháy, chất ăn mòn, chất oxy hóa, chất nổ, chất độc hại và chất lây nhiễm.
Trước hết, chất dễ cháy bao gồm xăng, dầu, cồn, sơn và dung môi hữu cơ. Nhóm này rất dễ bùng cháy khi tiếp xúc nhiệt hoặc tia lửa, thường phát sinh từ các ngành hóa chất, sơn và xăng dầu. Tiếp theo, chất ăn mòn là axit, bazơ mạnh có khả năng phá hủy kim loại, da hoặc vật liệu xây dựng.
Bên cạnh đó, chất oxy hóa và chất nổ gồm các hợp chất dễ giải phóng oxy hoặc phát nổ khi va chạm hoặc nhiệt độ cao, thường xuất hiện trong sản xuất thuốc nổ, phân bón và hóa chất phòng thí nghiệm. Cuối cùng, chất độc hại và lây nhiễm bao gồm thuốc trừ sâu, kim tiêm, gạc y tế nhiễm bệnh, hóa chất độc tế bào.
Ảnh hưởng của chất thải nguy hại đến môi trường và sức khỏe
Chất thải nếu không được quản lý và xử lý đúng cách có thể gây tác động nghiêm trọng đến môi trường và sức khỏe con người. Đối với môi trường, CTNH thẩm thấu vào đất làm giảm độ phì nhiêu, ảnh hưởng đến hệ sinh thái vi sinh vật. Khi xâm nhập vào nguồn nước, các kim loại nặng và hóa chất độc hại có thể ô nhiễm nước sinh hoạt và đời sống thủy sinh.
Chất thải độc hại có thể gây ngộ độc
Về không khí, nhiều CTNH dễ bay hơi hoặc phát sinh khí độc như CO, SO2, NOx làm giảm chất lượng không khí, tăng nguy cơ cháy nổ và gây các bệnh về hô hấp. Việc đốt CTNH không đúng cách tạo ra dioxin, furan cực kỳ nguy hiểm.
Đối với sức khỏe, tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với CTNH có thể gây ngộ độc, bệnh về gan, thận, thần kinh hoặc ung thư. Nhóm CTNH y tế, nông nghiệp và dược phẩm hết hạn đặc biệt nguy hiểm, vì khả năng lây nhiễm hoặc tích tụ qua thực phẩm. Trong khi đó, chất thải nguy hại không lây nhiễm như dung môi, kim loại nặng hay sơn thải vẫn cần xử lý nghiêm ngặt, vì chúng có thể vượt ngưỡng chất thải nguy hại, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe cộng đồng.
Các phương pháp xử lý chất thải nguy hại hiệu quả
Xử lý chất thải độc hại là bước quan trọng để bảo vệ môi trường và sức khỏe con người. Một trong những phương pháp phổ biến là xử lý vật lý, bao gồm cô đặc, sấy, lọc và hấp thụ. Phương pháp này giúp giảm thể tích CTNH, tách chất nguy hại ra khỏi môi trường và chuẩn bị cho các bước xử lý tiếp theo.
Phương pháp hóa học cũng rất hiệu quả, áp dụng phản ứng trung hòa, oxi hóa hoặc khử để làm giảm tính độc hại của chất thải. Tiếp theo, phương pháp sinh học là sử dụng vi sinh vật để phân hủy các hợp chất hữu cơ độc hại thành chất ít nguy hiểm hơn. Đây là giải pháp thân thiện môi trường, đặc biệt phù hợp với CTNH hữu cơ.
Xử lý vật lý các chất thải độc hại
Ngoài ra, việc đốt CTNH trong lò chuyên dụng cũng là giải pháp hiệu quả để tiêu hủy các chất dễ cháy, khó phân hủy, đồng thời giảm thể tích chất thải. Tuy nhiên, cần đảm bảo hệ thống lọc khí thải để tránh phát tán khí độc ra môi trường. Đồng thời, các cơ sở cần thực hiện đầy đủ báo cáo quản lý chất thải nguy hại theo quy định pháp luật, vừa đảm bảo giám sát, vừa nâng cao hiệu quả xử lý và an toàn môi trường.
Quy định pháp luật về quản lý và xử lý chất thải nguy hại
Quản lý và xử lý chất thải độc hại tại Việt Nam được điều chỉnh bởi nhiều văn bản pháp luật, nhằm bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng. Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định rõ trách nhiệm của các tổ chức, doanh nghiệp trong việc phân loại, thu gom, lưu giữ và xử lý CTNH. Theo đó, CTNH phải được thu gom riêng, ghi nhãn cảnh báo, lưu giữ theo quy định về kho chứa chất thải nguy hại và không được trộn lẫn với chất thải thông thường.
Bên cạnh đó, Nghị định 40/2019/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết về quản lý CTNH, bao gồm các yêu cầu về giấy phép xử lý chất thải nguy hại, báo cáo định kỳ về lượng và loại chất thải, quy trình vận chuyển an toàn, và trách nhiệm xử lý khi xảy ra sự cố. Nghị định này cũng quy định mức xử phạt hành chính đối với vi phạm, nhằm nâng cao tính tuân thủ.
Ngoài ra, các thông tư hướng dẫn kỹ thuật của Bộ Tài nguyên và Môi trường như Thông tư 36/2015/TT-BTNMT quy định chi tiết về phân loại, thu gom, lưu giữ, vận chuyển và xử lý CTNH, giúp doanh nghiệp áp dụng theo quy chuẩn môi trường quốc gia.
Chất thải nguy hại là thách thức nhưng cũng là trách nhiệm mà mọi cá nhân, doanh nghiệp cần quan tâm. Việc phân loại, lưu giữ, xử lý đúng quy định không chỉ bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng mà còn giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín và phát triển bền vững.
